Ewelina Naturia Pańczyk
Psychotraumatolog, terapeuta VR, Centrum Zdrowia Psychicznego i Terapii w Wirtualnej Rzeczywistości, Instytut Świadomości w Warszawie
Trauma transgeneracyjna to zjawisko, w którym traumy doświadczane przez poprzednie pokolenia mają wpływ na życie kolejnych pokoleń. Termin ten odnosi się do przekazywania doświadczeń traumy, które mogą dotyczyć zarówno fizycznych, jak i psychicznych urazów, takich jak wojny, przemoc, nadużycia czy inne dramatyczne przeżycia, które nie zostały odpowiednio przepracowane.
Efekty traumy transgeneracyjnej mogą występować nie tylko na poziomie emocjonalnym, ale także w zachowaniach, sposobach myślenia, przekonaniach czy relacjach międzyludzkich. W artykule omawiam, czym jest trauma transgeneracyjna, jak jest dziedziczona, jakie są jej rodzaje oraz jak terapia może pomóc przerwać cykl traumy.
Co to jest trauma transgeneracyjna?
Trauma transgeneracyjna to zjawisko, w którym traumy doświadczone przez jedną osobę lub grupę osób mają wpływ na kolejne pokolenia. Osoby, które nie przepracowały swoich traumatycznych doświadczeń, mogą nieświadomie przekazywać swoje emocje, reakcje oraz przekonania dzieciom, a te z kolei mogą powielać mechanizmy obronne lub zachowania związane z traumą, które były obecne w rodzinie. Trauma transgeneracyjna nie jest tylko dziedziczeniem traumatycznych wspomnień, ale także przejmowaniem sposobów reagowania na stres, wzorców interpersonalnych oraz postaw, które kształtują się w wyniku nierozwiązanych urazów.
Na czym polega dziedziczenie traumy transgeneracyjnej?
Trauma transgeneracyjna jest dziedziczona zarówno na poziomie psychologicznym, jak i biologicznym. W psychologii mówi się o przekazywaniu wzorców zachowań, reakcji emocjonalnych oraz przekonań, które zostały ukształtowane przez traumatyczne wydarzenia w poprzednich pokoleniach. Ponadto, badania nad epigenetyką wykazały, że traumy mogą być dziedziczone także na poziomie biologicznym, co oznacza, że zmiany w ekspresji genów, które zachodzą pod wpływem doświadczeń traumatycznych, mogą być przekazywane następnemu pokoleniu.
Epigenetyka a trauma transgeneracyjna
Epigenetyka to nauka, która bada zmiany w ekspresji genów, które nie są wynikiem zmian w samej sekwencji DNA, ale raczej w sposób, w jaki geny są aktywowane lub dezaktywowane w odpowiedzi na czynniki zewnętrzne, takie jak stres, dieta czy doświadczenia życiowe. W kontekście traumy transgeneracyjnej, badania pokazują, że przeżycia traumatyczne rodziców mogą wpływać na to, jak ekspresja genów ich dzieci będzie się manifestować.
Na przykład, w wyniku traumatycznych przeżyć takich jak wojna, głód czy przemoc, w organizmach osób, które doświadczyły tych traum, dochodzi do zmian epigenetycznych. Te zmiany mogą powodować, że ich potomkowie będą bardziej podatni na zaburzenia emocjonalne, lękowe, depresyjne czy stresowe, nawet jeśli sami nie przeżyli traumatycznych wydarzeń. Może to wpływać na funkcjonowanie układu nerwowego, reakcje na stres czy sposób przetwarzania emocji.
Rodzaje traum transgeneracyjnych
Trauma transgeneracyjna może przyjmować różne formy w zależności od rodzaju doświadczeń, które były przekazywane. Do najczęstszych rodzajów traumy transgeneracyjnej należą:
- Trauma wojny i konfliktów zbrojnych – przeżycia wojenne, takie jak utrata bliskich, tortury, przemoc czy uchodźstwo, mogą wpływać na następne pokolenia. Dzieci osób, które przeżyły wojnę, mogą mieć trudności z poczuciem bezpieczeństwa, obniżoną odpornością na stres oraz tendencją do unikania trudnych emocji.
- Trauma przemocy domowej – dzieci wychowywane w rodzinach, w których występowała przemoc, mogą przejmować destrukcyjne wzorce relacji. Mogą również wykazywać skłonność do powielania tego typu zachowań w dorosłym życiu.
- Trauma porzucenia i zaniedbania – dzieci, które doświadczyły emocjonalnego lub fizycznego porzucenia przez rodziców, mogą mieć trudności z budowaniem zdrowych więzi i zaufania w dorosłym życiu. Często przejmują również przekonania o swojej niewartościowości.
- Trauma uzależnień – osoby, które miały rodziców uzależnionych, mogą wykazywać tendencję do naśladowania zachowań uzależnieniowych lub rozwinąć inne zaburzenia emocjonalne związane z nałogami.
- Trauma społeczna i ekonomiczna – życie w ubóstwie, doświadczanie dyskryminacji, marginalizacji czy wykluczenia społecznego również mogą prowadzić do przekazywania traumy z pokolenia na pokolenie.
Jak przerwać cykl traumy i pętlę traumy?
Przerwanie cyklu traumy transgeneracyjnej jest możliwe, ale wymaga świadomej pracy, zrozumienia mechanizmów dziedziczenia traumy oraz zaangażowania w proces terapeutyczny. Terapia może pomóc rozpoznać wzorce przekazywane w rodzinie, zrozumieć ich wpływ na życie jednostki i znaleźć skuteczne strategie ich przepracowania. Poniżej przedstawiamy kilka kluczowych metod terapeutycznych, które mogą pomóc w przerwaniu pętli traumy:
- Terapia traumy – skierowanie uwagi na przeszłe wydarzenia i ich wpływ na teraźniejszość to fundament pracy z traumą. Terapie takie jak terapia schematów czy terapia oparta na przetwarzaniu traumy pozwalają na zrozumienie mechanizmów powielania traumy oraz przepracowanie trudnych wspomnień.
- Terapia systemowa – w terapii systemowej badany jest wpływ całego systemu rodzinnego na jednostkę. W przypadku traumy transgeneracyjnej, ważne jest zrozumienie, w jaki sposób wcześniejsze pokolenia wpływały na obecne zachowania i jak można wprowadzić zmiany w dynamice rodzinnej.
- Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach – skupianie się na przyszłości i szukaniu rozwiązań, a nie tylko na analizie przeszłości, pozwala na wzmocnienie poczucia kontroli nad własnym życiem i przyszłością. Ta forma terapii jest szczególnie skuteczna, gdy celem jest zmiana destrukcyjnych wzorców.
- Terapia w wirtualnej rzeczywistości (VR) – innowacyjne metody, takie jak terapia w VR, mogą pomóc w bezpieczny sposób przepracować traumatyczne doświadczenia. Wykorzystanie technologii pozwala na doświadczenie i przetwarzanie emocji w bezpiecznym środowisku, co może być szczególnie pomocne w przypadku traumy transgeneracyjnej.
Podsumowanie
Trauma transgeneracyjna jest złożonym zjawiskiem, które może wpływać na kolejne pokolenia, zarówno na poziomie psychologicznym, jak i biologicznym. Dziedziczenie traumy odbywa się na poziomie epigenetycznym, co oznacza, że przeżycia traumatyczne przodków mogą wpływać na ekspresję genów ich potomków. Zrozumienie tego zjawiska i aktywna praca w terapii pozwalają na przerwanie cyklu traumy i wprowadzenie pozytywnych zmian w życiu osób dotkniętych tym problemem. Terapie, takie jak terapia traumy, systemowa czy skoncentrowana na rozwiązaniach, oferują skuteczne metody pracy z traumą transgeneracyjną, pomagając pacjentom odzyskać kontrolę nad własnym życiem.
