Prof. dr hab. n.med. Wojciech Zgliczyński
Wieloletni Kierownik Kliniki Endokrynologii CMKP w Szpitalu Bielańskim w Warszawie. Konsultant woj. mazowieckiego ds. endokrynologii
Czym jest niedobór hormonu wzrostu u osoby dorosłej?
Hormon wzrostu (GH, od angielskiego „Growth Hormone”), znany również jako somatotropina, to hormon produkowany przez przysadkę, który oddziałuje na tkanki i komórki w sposób bezpośredni, bądź za pośrednictwem produkowanego w wątrobie insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 (IGF-1). Hormon ten odgrywa kluczową rolę w regulacji wzrostu u dzieci, a u osób dorosłych odpowiada przede wszystkim za metabolizm węglowodanów, tłuszczów, białek i strukturę kości oraz wpływa na układ sercowo-naczyniowy.
U dzieci niedobór hormonu wzrostu objawia się przede wszystkim zaburzeniami wzrastania. Natomiast u osób dorosłych niedobór GH może objawić się brakiem energii, pogorszeniem nastroju i jakości życia, problemami z pamięcią i koncentracją oraz podwyższonym stężeniem cholesterolu. Dodatkowo dochodzi do zaburzenia składu ciała związanego ze zmniejszeniem masy mięśniowej i wzrostem masy tłuszczowej głównie w obrębie brzucha oraz pogorszenia gęstości mineralnej kości, tj. osteoporozy.
Dlatego też wyznacznikiem niedoboru hormonu wzrostu u dorosłych po za wymienionymi objawami klinicznymi są oznaczenia hormonalne we krwi wspominamy – IGF-1 oraz GH.
Z jakiego powodu nastąpiła późna diagnostyka niedoboru hormonu wzrostu, czym może być spowodowana nabyta somatotropinowa niedoczynność przysadki po 16 roku życia?
Niedobór GH u dorosłych jest stosunkowo rzadkim stanem, który najczęściej związany jest z uszkodzeniem przysadki mózgowej przez: guz, stan zapalny, udar, uraz lub przebytą operację czy radioterapię. Sytuacja ta z reguły wiąże się nie tylko z niedoborem GH, ale też innych hormonów przysadki odpowiadających za pracę tarczycy, nadnerczy czy gonad.
Jak przebiega ścieżka diagnostyczna niedoboru hormonu wzrostu u pacjentów po 16 roku życia?
Diagnostykę rozpoczyna się od oznaczenia stężenia IGF-1 we krwi, który u takich pacjentów będzie poniżej normy lub będzie mieścił się w dolnym przedziale wartości referencyjnych. Rozpoznanie ciężkiego niedoboru hormonu wzrostu u osoby dorosłej, ale też u dzieci jest potwierdzane w testach stymulacyjnych. Polegają one na podaniu preparatów, które stymulują wydzielanie hormonu wzrostu przez przysadkę. Jeśli dana osoba ma niedobór GH, to w takich testach nie obserwuje się znaczącego wzrostu GH i potwierdza się tym samym jego niedobór. Takie testy muszą być wykonywane w warunkach szpitalnych, najlepiej w ośrodku referencyjnym.
Jakie są dostępne metody terapeutyczne leczenia niedoboru hormonu wzrostu u dorosłych pacjentów?
W celu leczenia niedoboru GH stosuje się syntetyczny, ludzki hormon wzrostu. Jest to suplementacja analogiczna do leczenia niedoczynności tarczycy czy podczas stosowania hormonalnej terapii zastępczej u kobiet w okresie menopauzy. Lek podawany jest codziennie wieczorem przed snem we wstrzyknięciach podskórnych, które pacjent wykonuje samodzielnie. Dawki są ustalane indywidualnie przez lekarza endokrynologa na podstawie stężenia IGF-1. Leczenie dorosłych z głębokim niedoborem hormonu wzrostu w naszym kraju możliwe jest od paru lat w ramach odpowiedniego Programu Lekowego regulowanego i finansowanego przez NFZ, a prowadzonego przez kilka ośrodków w całej Polsce.
Jakie skutki może nieść za sobą brak podjęcia leczenia niedoboru hormonu wzrostu u dorosłego pacjenta?
Niedobór hormonu wzrostu prowadzi do niekorzystnych zmian metabolicznych oraz strukturalnych w organizmie, co wiąże się z pogorszeniem zdrowia i funkcjonowania.
Po pierwsze, zwiększa się ryzyko miażdżycy, zawałów serca i udarów mózgu. Wiemy, że w Polsce główną przyczyną zgonów są choroby sercowo-naczyniowe, a nieleczeni pacjenci z niedoborem GH szybciej rozwijają powyższe powikłania miażdżycy.
Po drugie, niedobór GH wiąże się z obniżoną gęstością mineralną kości, co prowadzi do osteoporozy i złamań kości. Złamanie szyjki kości udowej, które jest najczęstszym złamaniem osteoporotycznym w wielu przypadkach kończy się długotrwałą, o ile nie całkowitą, niezdolnością do pracy.
Po trzecie, udowodniono, że pacjenci z niedoborem hormonu wzrostu częściej zapadają na depresję, mają problemy w stosunkach międzyludzkich, problemy z koncentracją i pamięcią, co rzutuje się na pogorszenie jakości życia oraz pogorszenie wyników w nauce i pracy.
Dlatego terapia hormonem wzrostu jest kluczowa dla zdrowia pacjentów. Podobnie jak suplementujemy inne hormony przy ich niedoborze lub braku, tak samo powinniśmy proponować pacjentom suplementację hormonem wzrostu. Jeśli pacjent z jakiejś przyczyny nie kwalifikuje się do programu lekowego, ale nie ma przeciwwskazań do suplementacji hormonem wzrostu, może otrzymać od swojego lekarza receptę i kupić go w aptece.
